Op woensdag 1 maart, rond twintig over acht ‘s ochtends, meert de Russische lng-tanker de Vladimir Voronin aan in de lng-terminal van Fluxys in Zeebrugge. De Vladimir Voronin is één van de Russische ijsbrekertankschepen die worden ingezet voor de export van gekoeld vloeibaar aardgas (lng) uit de gasvelden rond het Siberische schiereiland Jamal in Rusland.

De bijna 300 meter lange reus maakt deel uit van een vloot van maar liefst 15 hypermoderne lng-ijsbrekers die varen voor het consortium Yamal LNG. Yamal LNG is een joint venture tussen het Russische gasbedrijf Novatek, het Chinese staatsbedrijf CNPC en het Chinese investeringsfonds Silk Road Fund. Ook het Franse TotalEnergies heeft met een belang van 20 procent een stevige poot in Yamal LNG.

De Vladimir Voronin is lang niet de enige Russische lng-tanker die dezer dagen Zeebrugge aandoet. In de eerste week van maart zijn er nog drie zusterschepen van de Vladimir Voronin in de terminal binnengelopen: de Vladimir Rusanov, de Rudolf Samoylovich en de Eduard Toll. Sinds 2020 is Zeebrugge namelijk een draaischijf geworden voor de verdeling van het Siberische gas over zowat de hele wereld.  

In 2015 sloot het Belgische Fluxys een contract af met Yamal LNG voor het overladen van zijn vloeibaar aardgas van het ene schip naar het andere in de lng-terminal van Zeebrugge. Een contract met een totale waarde van ongeveer 1 miljard euro. Twintig jaar lang zou Fluxys ervoor zorgen dat de Russen ook in de winter hun aardgas nog kunnen leveren aan onder meer China, Japan, Zuid-Korea, India en Pakistan.

In de winter is de kortste route vanuit Jamal naar het Verre Oosten over de Noordelijke IJszee namelijk helemaal dichtgevroren. Zelfs supermoderne LNG-ijsbrekers zoals de Vladimir Voronin raken dan niet door het dikke poolijs. 

De Russen moeten noodgedwongen de andere kant op, naar Europa om zo via de Middellandse Zee, het Suezkanaal en de Indische Oceaan verder door te stomen naar India, China, Japan en Zuid-Korea.

Een veel langere route en je hebt maar voor een deel van die route de kostbare ijsbrekers nodig. Die varen ‘s winters vanuit Jamal, door het ijs, alleen tot in West-Europa om daar hun lading over te slaan op normale lng-tankers. Die nemen dan de rest van de route voor hun rekening, vanuit West-Europa tot in het Verre Oosten. En Zeebrugge speelt daarin een sleutelrol. 

Toen Yamal LNG een tiental jaar geleden op zoek ging naar overslagmogelijkheden bleek Zeebrugge een uitstekende partij. Op de lng-terminal van Fluxys was namelijk nog capaciteit vrij om extra schepen binnen te halen. Bovendien was er nog ruimte voor de bouw van een extra grote opslagtank. Daarin kon de volledige lading van een lng-ijsbreker tijdelijk opgeslagen worden om die later op een normaal lng-schip over te laden.

Zo zou Zeebrugge meer dan 200 extra lng-schepen kunnen aantrekken, rekende Fluxys uit. Het zou in totaal 18,4 miljoen kubieke meter Siberisch gas per jaar kunnen overslaan. Beide partijen bezegelden in 2015 hun overeenkomst. In 2020 was de nieuwe tank klaar en begon het contract te lopen. Normaal eindigt het in 2040. 

En dat is tot nader order nog altijd zo. Ondanks de oorlog in Oekraïne is aan het contract nog geen letter veranderd: de Russische schepen blijven onverstoord hun ladingen overpompen in Zeebrugge.

Maar de lng-terminal in Zeebrugge wordt niet alleen gebruikt voor de doorvoer van Russisch gas naar het Verre Oosten, zo blijkt nu. Hij wordt ook in almaar grotere mate ingezet voor de import van datzelfde Russische gas naar Europa. En die import is razend snel gestegen.

Tot 2017 kwam er amper Russisch lng in Zeebrugge binnen voor de Europese markt. Maar in 2018 ontving de terminal al ruim 790.000 kubieke meter vloeibaar aardgas vanuit Jamal, het equivalent van vier tankers van het kaliber van de Vladimir Voronin.

In 2019, voor de coronacrisis, liep dat al op tot ruim 2,7 miljoen kubieke meter: dat zijn al 16 grote lng-tankers. In 2020 viel de import wat terug: de terugvallende economische activiteiten door de coronapandemie deden het energieverbruik teruglopen. In 2021 begonnen de cijfers opnieuw te stijgen en in het oorlogsjaar 2022 ging die stijging nóg harder.  

Volgens ICIS werd er toen maar liefst bijna 4,3 miljoen kubieke meter lng gelost om op het Belgische en het verdere Europese netwerk te zetten. Die 4,3 miljoen kubieke meter is goed voor maar liefst 25 grote tankers. Nooit eerder voerde ons land zo veel Russisch aardgas in.  

Er zijn nog andere West-Europese landen waar de import van Russisch lng sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne stevig toenam. In de vier Franse en de zes Spaanse lng-terminals bijvoorbeeld. Daar ging de invoer met ruim 40 procent naar omhoog.

Beide landen voeren in totaal meer lng in dan België, maar ze hebben dus meerdere terminals. Alle verhoudingen in acht genomen is er geen enkele terminal in Europa waar in 2022 zoveel Siberisch gas binnenkwam als in Zeebrugge. 

Zeebrugge is dé draaischijf voor het Russisch lng en heeft zijn rol voor de aanvoer naar Europa dus nog versterkt, ondanks de oorlog in Oekraïne. De Europese Unie is zelf nog gewoon te afhankelijk van het Russische gas. De EU schroefde sinds de oorlog de import weliswaar fors terug, maar helemaal zonder Russisch gas kunnen we nog altijd niet.

We hebben zo veel nodig dat de haperende aanvoer van gas via de oostelijke pijpleidingen moet worden gecompenseerd door een hogere aanvoer van vloeibaar gas via de Europese lng-terminals.

Volgens het Internationaal Energie Agentschap (IEA) groeide de export van lng vanuit Rusland in 2022 met 10 procent. Maar liefst 43 procent van de uitvoer was bestemd voor de EU, tegenover 35 procent in 2021. Het contrast met de ineenstortende aanvoer via pijpleidingen was groot: in 2022 voerde Rusland bijna 50 procent minder pijpleidinggas uit naar Europa. 

Toch tekenden niet alle landen voor meer Russisch lng. In Nederland en Portugal werd er minder aangevoerd dan in 2021. En vooral bij de Britten was de ommekeer spectaculair.  Als vergelding voor de Russische inval in Oekraïne stootte Groot-Brittannië almaar meer Russisch lng af. Resultaat: de import naar Groot-Brittannië stortte in elkaar. In 2021 voerden de Britten nog 5,25 miljoen m³ in voor eigen gebruik, in 2022 is dat gedaald tot zowat 800.000 m³, bijna 85 procent minder. 

Sinds 1 januari dit jaar komt er helemaal geen lng meer bij de Britten binnen. De Britse regering legde een totaalverbod op voor de verdere import van Russisch lng met de mededeling: “We snijden Poetin af van de financiering van zijn illegale oorlog.” Dat is dus heel wat anders dan wat de Europese Unie deed.

De Britten konden die radicale koerswijziging redelijk vlot opvangen, want er zijn andere landen die lng uitvoeren en die schroefden hun productie fors op. Zo kon de EU in 2022 in totaal maar liefst 63 procent meer vloeibaar aardgas invoeren dan in 2021. Eén derde van die forse stijging namen de Amerikanen voor hun rekening. Ook de Qatari, de Egyptenaren en de Noren dreven hun export naar Europa behoorlijk op.

Dat weerspiegelt zich ook in de aanvoer naar Zeebrugge. De terminal mag dan al veel Russisch lng voor de EU en ons land aanvoeren, hij voert er nog veel meer aan vanuit Qatar. Ruim twee keer zoveel als Rusland. De Qatari verdubbelden bovendien nog hun aanvoer in 2022. Maar het land dat de grootste sprong maakte, was de Verenigde Staten. De Amerikanen voerden maar liefst tien keer meer lng aan. In 2021 gingen er amper twee lng-tankers met Amerikaans (schalie)gas voor anker in Zeebrugge. In 2022 waren dat er al meer dan 20.

De Amerikanen werden daarmee in Zeebrugge in amper een jaar tijd de op twee na grootste aanvoerder van lng bestemd voor de EU, vlak na de Russen. Het toont hoe snel de kaarten kunnen wijzigen. In principe moet Zeebrugge dus het Russische lng redelijk makkelijk kunnen vervangen. Maar dan moet wel het contract met Yamal LNG worden verbroken.

Een radicale breuk zoals bij de Britten zit er bij ons niet in. Minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) en premier Alexander De Croo (Open VLD) reageerden afwijzend toen we hen vroegen of België het contract met de Russen kon laten verbreken. Het is de EU die een verbod op de aanvoer van Russisch gas moet opleggen, stelden ze. En de EU houdt voorlopig nog altijd geen Russisch gas tegen.

Het gaat volgens De Croo om bestaande contracten die gerespecteerd moeten worden. “Mocht je dat niet doen, creëer je een ongelofelijke instabiliteit in de gasmarkt, want dan zorg je ervoor dat China haar gas moet kopen bij landen waar wij vandaag ons gas kopen. Dat zou een enorme impact hebben op de gasprijzen.”

Dus zet Fluxys zijn diensten voor Yamal LNG gewoon voort: overslag voor vervoer naar de rest van de wereld en een aansluitpunt voor de invoer van het Russische gas in het Belgische en Europese gasnetwerk. 

Op onze vraag of het contract mogelijk kan verbroken worden antwoordde Fluxys: “De terminal van Fluxys in Zeebrugge is wettelijk gestoeld op het principe van een open-access-faciliteit. Dit betekent dat elk bedrijf dat geïnteresseerd is in de levering van vloeibaar gas, capaciteit kan reserveren op de terminal. Geen enkele klant kan dus bij wet gediscrimineerd worden. Fluxys heeft verschillende contracten lopen met klanten uit diverse hoeken van de wereld, ook met Rusland. Fluxys zorgt ervoor dat haar infrastructuur 24 op 24  en 7 op 7 operationeel is voor de algemene bevoorradingszekerheid. Fluxys is verplicht als facilitator van een essentiële dienst, de contractuele overeenkomsten met alle klanten na te leven. Met een contractbreuk treedt Fluxys zelf buiten de wet.”

Fluxys verdient per jaar 50 miljoen euro voor zijn diensten aan Yamal LNG. Geld dat bij de Belgische gemeenten terechtkomt, die hoofdaandeelhouder zijn van Fluxys. Bovendien maakt de Zeebrugse lng-terminal het mogelijk dat Rusland het hele jaar door gas kan blijven exporteren naar China. Ook in de winter, wanneer de noordelijke exportroute geblokkeerd is door het poolijs.

Dat gas voor China brengt de Russen aardig wat geld op. Geld waarmee de Russische oorlogsmachine wordt gesmeerd… dankzij de faciliteiten die ons land levert.